آسم ورزشی و اثر ورزش در بهبود و درمان آسم

آسم، آسم ورزشی و اثر ورزش در بهبود و درمان آسم

فهرست مطالب

-0- مقدمه

+1- آسم

-1-1- آسم چیست؟

-1-2- علائم آسم

-1-3- انواع آسم

+2- آسم ورزشی

-2-1- آسم ورزشی چیست؟

-2-2- تعریف، شیوع و بروز بیماری

-2-3- گروه های در معرض خطر

-2-4- عوامل زمینه ساز

+3- اثر ورزش در بهبود و درمان آسم

-3-1- آیا افراد مبتلا به آسم قادر به ورزش هستند؟

-3-2- ورزش و آسم

-3-3- نحوه ورزش کردن

+3-4- ورزشها و تمرینات موثر

-3-4-1- تمرینات موثر برای تقویت عضلات باز دمی

-3-4-2- دستوالعمل های تمرین با وزنه برای بیماران ریوی

-3-4-3- یوگا

-3-5- بازی های پیشنهادی برای کودکان مبتلا به آسم

 

مقدمه

در بحث ورزش و آلرژی دو سوال مهم مطرح است اول آنکه آیا ورزش باعث بروز آلرژی در فرد ورزشکار خواهد شد؟ و سوال دوم آنکه آیا آلرژی در یک فرد ورزشکار بر عملکرد ورزشی فعالیت او تاثیر دارد؟ و اگر پاسخ مثبت است چه تمهدیاتی را برای به حداقل رساندن این تاثیر باید مدنظر داشت؟

آیا ورزش باعث بروز آلرژی در فرد ورزشکار خواهد شد؟

پاسخ به این سوال قدری مشکل است و تحقیقات نشان دهنده یافته های متفاوتی بوده است. با توجه به اینکه واکنش های آلرژیک ناشی از اختلال در سیستم ایمنی بدن است لازم است برای درک بهترپاسخ این سوال به تاثیر وتاثر سیستم ایمنی و ورزش پرداخته شود.

موضوع اثرات متقابل ورزش وسیستم ایمنی از مباحث مهم در علوم پزشکی ورزشی می باشدکه تحت عنوان ایمونولوژی‌ورزشی شناخته شده است.این موضوع مقدمه‌ای بر فهم بهتر آلرژی در ورزش می باشد. بنابراین در ابتدا مروری بر این موضوع خواهیم داشت.

سیستم ایمنی دارای دو عملکرد است که یکی از آنها در تمام بیماری ها به عنوان بخش عمده و خط اول سیستم دفاعی واکنش نشان می دهد که به آن ایمنی ذاتی نیز گویند. این نوع ایمنی از بدو تولد وجود دارد و شامل موارد غیر اختصاصی متعددی می باشد. هنگامی که میکروارگانیسمی از سدهای فیزیکی مانند پوست و مخاط گذشت این عملکرد سیستم ایمنی فعال می شود.واسطه های این سیستم اینترفرون ها و سلولهای NK می باشد. موارد دیگر سیستم ایمنی ذاتی اشک، بزاق، موکوس مترشحه از غشاهای مفروش کننده سطوح داخلی بدن،ماکروفاژها، پلی مورفونوکئرها و…. می باشند. عملکرد دوم سیستم ایمنی، ایمنی اکتسابی است که در مقابله با عوامل عفونی بصورت جداگانه واکنش نشان می دهد. در این حالت حافظه ایمنی فعال شده و برای مقابله با هر عامل عفونی واکنش خاص خود را نشان می دهد. هرگاه سیستم ایمنی ذاتی نتواند میکروارگانیسم را از بین ببرد ایمنی اکتسابی وارد عمل می شود. این سیستم تکامل یافته‌تر از سیستم ایمنی ذاتی است و اجزای آن عبارتنداز لنفوسیت B و T و سلولهای ارائه کننده آنتی ژن (APC). ایمنی اکتسابی به دو بخش ایمنی هومورال و سلولی تقسیم می گردد. تاثیر ورزش بر سیستم ایمنی بیشتر بر عملکرد ایمنی ذاتی و بر بخش ایمنی سلولی عملکرد ایمنی اکتسابی است.

به طور کلی ورزش باعث افزایش گلبول های سفید خون و اجزاء آن می شود. این تاثیر بر اثر تحریک هورمون هایی مانند کاته کولامین ها و کورتیکو استروئید که در هنگام استرس ترشح می شوند ویا عواملی مانند افزایش غلظت سیتوکین ها و افزایش تغییرات دمای بدن و احتمالاً دهیدراتاسیون است که در هنگام ورزش اتفاق می افتد. تحریک این هورمون ها باعث آزادسازی گلبول های سفید ذخیره از طحال و مغز استخوان می شود. اجزاء مختلف گلبول سفید مانند نوتروفیل ها، لنفوسیت ها و مونوسیت ها نیز در هنگام ورزش در خون محیطی افزایش می یابند. این افزایش تا سه برابر حد طبیعی نیز گزارش شده است و پس از توقف ورزش به تدریج طی چند ساعت و کمتر از 24 ساعت به حد طبیعی باز می گردد. تنها استثناء در این زمینه ورزش های بسیار سنگین و استقامتی است. در ورزش های استقامتی مانند دوی ماراتون،دوچرخه سواری استقامت و یا مسابقات سنگین مانند مسابقات مردان آهنین لکوسیت ها در طی ساعت اول ورزش افزایش می یابد ولی پس از آن کاهش یافته و به پایین ترین حد طبیعی و یا حتی کمتر از حد طبیعی می رسد و این اثر ممکن است تا چندین روز پس از توقف ورزش نیز ادامه پیدا کند. بنابراین اینگونه ورزشکاران پس از مسابقه مستعد ابتلاء به عفونت می شوند. این پدیده باعث طرح تئوری پنجره باز شده که در اصطلاح زمانی است که ایمنی فرد ورزشکار تحت تاثیر ورزش تغییر می کند و در طی آن عوامل عفونت زا که وارد بدن می شود فرد را در معرض ابتلا به عفونت (با یا بدون علامت) قرار می دهد. این مدت از سه ساعت پس از شروع ورزش تا 72 ساعت پس از آن به طول می انجامد.

این موضوع سبب شده عفونت ها در دوندگان دوی ماراتون بیش از صدمات فیزیکی باعث غیبت آنان از تمرینات ورزشی شود.در مطالعه ای که بر روی دوندگان ماراتون انجام شده 25٪ دوندگانی که به خط پایان رسیده اند تا دو هفته پس از مسابقه ابتلاء به عفونت تنفسی داشتند. همچنین پرولیفراسیون لنفوسیت ها نیز در طی ورزش های شدید ومتوسط کاهش وحتی سرکوب می شودکه درتناسب باشدت ورزش می باشد. این سرکوب می تواند ناشی از افزایش کورتیزول پلاسما در طی ورزش باشد. این در حالی است که تغییرات لکوسیت ها و اجزاء آن در طی ورزش های ملایم بسیار ناچیز است و بعضی از اجزا مانند مونوسیت ها بدون تغییر می باشد.

ازعوامل دیگر که درتضعیف سیستم ایمنی درحین ورزشهای سنگین مطرح می باشد کاهش سیستم ایمنی موضعی دستگاه تنفسی در ورزشکار می باشد. افزایش میزان و سرعت تنفس و همچنین استنشاق هوای سرد و خشک باعث اختلال عملکرد مژک ها و مختل شدن عملکرد لنفوسیت های B مخاطی می شود. همچنین میزان و عملکرد ایمونوگلوبولین A ترشحی در مخاط سیستم تنفسی و بزاق دهان که به ایمنی موضعی می پردازد کاهش یافته که این عوامل نیز باعث افزایش استعداد ابتلای ورزشکار به عفونت ها، خصوصاً عفونت های تنفسی می شود. البته میزان ترشح ایمونوگلوبولین A مترشحه در بزاق در طی فعالیت های ورزشی سبک و متوسط تغییر نمی یابد.

سایر اجزاء سیستم ایمنی که تحت تاثیر ورزش قرار دارند عبارتنداز: افزایش فوری سلول های NK در طی ورزش، افزایش ماکروفاژها در طی ورزش، افزایش اینترلوکین 1 و 2 وافزایش غلظت پروتئین های اصلی فاز حاد مانند CRP که بسیاری این تاثیرات موقتی و مختص زمان ورزش می باشد ولی بعضی از اثرات مانند افزایش اینترلوکین 1 ممکن است تا ساعت ها پس از ورزش نیز ادامه پیدا کند.

بنابراین تاثیر بر سیستم ایمنی در ورزش های با شدت مختلف متفاوت می باشد. شواهد نشان می دهد که ورزش با شدت متوسط سبب تقویت سیستم ایمنی و به طور مثال کاهش عفونت های تنفسی می شود که این موضوع بصورت خاص در ورزش های سبک دیده شده است. برعکس این حالت ورزش های با فعالیت شدید بدنی مانند مسابقات مردان آهنین و دوی ماراتون باعث تضعیف سیستم ایمنی
می شود. مجموع اطلاعات بدست آمده از تحقیقات مختلف مطرح کننده تئوری است این تئوری مطرح کننده این موضوع است که فعالیت ورزشی با شدت کم باعث کاهش ابتلا به بیماری های ویروسی می شود که این تاثیر ناشی از تقویت سیستم ایمنی است.ولی درصورت افزایش شدت ورزش با تضعیف سیستم ایمنی ابتلا به بیماریهای ویروسی نسبت به افراد عادی افزایش می یابد.

ورزش و آلرژی

هرچند ورزش به تنهایی نمی تواند سبب آلرژی شود ولی بیماری های مانند آسم، رینیت آلرژیک و درماتیت تماسی آلرژیک که متاثر از سیستم ایمنی بدن می باشند می توانند در اثر ورزش شعله ور شوند.

هیچگونه مطالعه ثابت شده ای وجود ندارد که نشان دهد واکنش متقابل سیستم ایمنی و ورزش باعث آلرژیک در افراد ورزشکار شایع تر از افراد غیر ورزشکار می باشد. با این حال علائم شبه آلرژی را باید به عنوان یک عامل ترویج این موضوع که ورزش می تواند مسئول واکنش های آلرژیک باشد باید مدنظر داشت. علاوه بر این ورزش به دلائل متعدد از جمله افزایش میزان هوای تنفسی، افزایش سرعت تنفس و همچنین تنفس های دهانی سبب افزایش استنشاق مواد آلرژن معلق در هوا شده و مواجهه با مواد آلرژن را افزایش می دهد و از این طریق باعث بروز واکنش های آلرژیک در فرد مستعد می گردد که این موضوع در ورزشکارانی که در فضای باز ورزش می کنند به اثبات رسیده است.

 

آسم

1-1- آسم چیست؟

آسم یک بیماری فرخ تنفسی است که با دوره هایی از انسداد قابل برگشت جریان هوا در راه های تنفسی مشخص می گردد که طی آن علائمی نظیر سرفه، تنگی نفس و خس خس سینه رخ می دهد. آسم یک کلمه یونانی قدیمی و به معنی نفس زدن است. به طور کلی در بیماران آسمی تماس راه های هوایی، افزایش واکنش نسبت به محرکهای مختلف (که در انسان های طبیعی این واکنش دیده نمی شود) را نشان
می دهد. به دنبال این محرک یک افزایش تحریک پذیری در راه های هوایی این ها به وجود می آید و متعاقب آن راه های هوایی تنگ شده و نفس کشیدن برای فرد مشکل می شود. مشخصه ای لازم برای تشخیص و درمان آسم در سال 1991 مطرح شد و مجدداً در سال 1997 به بیان امروزی مطرح شد. در ایجاد آسم سلول هایی مثل یاخته های ماستوسیت، ائوزینوقبل ها، لنفوسیت های تی، ماکرو فاژها، نوتروفبل ها و سلول های ابی تلینال نقش مهمی دارند.

اکثر افراد از بیماری آسم به عنوان حملاتی از تنگی نفس همراه خس خس که در کودکان و بزرگسالان رخ می دهد یاد می کنند. این حملات می توانهد در هنگام فعالیت و یا در هنگام استراحت ایجاد شود و ممکن است خفیف یا شدید باشد. همچنین بعضی از افراد از عوامل شروع کننده حملات آسم مثل گرده گیاهان، دود و گرد و غبار و حیوانات، اطلاعاتی دارند.

آسم اصطلاحی است که برای توصیف بیماری ای به کار می رود که مشخصه آن، حملاتی از تنگی نفس است که به علت باریک شدن متناوب مجاری هوایی یا لوله های برونش (در ریه ها) ایجاد می شود.عوامل و فاکتورهای مختلفی در ایجاد آسم دخالت دارند. همچنین این عوامل از فردی به فرد دیگر متفاوت می باشد.

1-2- علائم آسم

علائم شایع حین حمله حاد آسم عبارتنداز تنگی نفس، احساس سنگینی در قفسه سینه حین باز دم، سرفه مخصوصاً به هنگام شب، دفع خلط غلیظ، شفاف و زرد، تند شدن تنفس و انقباض عضلات گردن و اگر حمله آسم شدید باشد علائمی نظیر خستگی مفرط، آبی رنگ شدن پوست و تنفس صدادار مانند خر خر کردن و اختلال هوشیاری نیز مورد انتظار است.

خس خس سینه و تنگی نفس از شناخته شده ترین علایم بیماری آسم می باشند و معمولاً به طور متناوب در هنگام مواجهه با عوامل تحریک کننده بروز می کنند. با اینحال تنگی نفس می تواند بدون خس خس سینه هم در افراد مبتلا به آسم دیده شود.

یکی از علایمی که اغلب افراد، آن را بعنوان یک علامت آسم نمی شناسد، سرفه است. این سرفه می تواند خشک و یا خلط دار باشد و معمولاً شبها یا در هنگام فعالیت ورزشی ایجاد می شود. در بسیاری از موارد، سرفه ای که به علت بیماری آسم ایجاد شده است را به حساب بیماری برونشیت می گذارند، در حالیکه برونشیت معمولاً با تجویز داروهای آنتی بیوتیک درمان می شود اما این داروها در درمان آسم، هیچ نقشی ندارند. بروز بیشتر از دو دوره سرفه پایدار (با یا بدون خس خس سینه یا تنگی نفس)باید وجود بیماری آسم را مطرح نماید. یکی دیگر ازعلائم احساس سنگینی در قفسه سینه است.

اغلب، این علامت در هنگام فعالیت ورزشی رخ می دهد. هنگامی که در یک بیمار مسن، احساس فشار در قفسه سینه ایجاد شود، تشخیص آنژین قلبی نیز مطرح می گردد و ممکن است برای پزشک تشخیص بین آسم و انژین قلبی در چنین افرادی بسیار مشکل باشد.

گرچه علایم آسم اغلب بدون هیچگونه دلیل واضحی رخ می دهند، اما مشخصه آنها این است که بیمار را از خواب بیدار می کند و اغلب آسم مشکلی است که صبح ها در هنگام بیدار شدن از خواب بروز می کند. (آسمی که بیمار را در نیمه های شب از خواب بیدار می کند نشانگر آن است که به خوبی کنترل و درمان نشده است.)

1-3- انواع آسم

در بسیاری از موارد، علت بروز آسم، ناشناخته است. با این حال در بعضی موارد، یک ماده حساسیت زا (آلرژن) مسئول بروز حملات آسم می باشد. سایر انواع مختلف آسم عبارتنداز: آسم شکننده، آسم حساس به آسپیرین و آسم شبانه.

آسم آلرژیک

اگر یک آلرژی بعنوان یکی از عوامل در مورد بیماری آسم شما مطرح می باشد، لازم است که برای تائید این مسئله و شناسایی ماده حساسیت زا (آلرژن) آزمایشهایی را به عمل بیاورید. این آزمایشها ساده بوده و برای انجام آن حدود نیم ساعت وقت لازم است. یک سری از قطره هایی که از مواد مختلف حساسیت زا تشکیل شده اند مثل مایتهای گرد و غبار خانه ها، گرده علفها، گرده درختها، پوسته هایی از حیواناتی مثل گربه و غیره را بر روی ساعد دست قرار می دهند. با استفاده از نوک یک سوزن کوچک، پوست زیر هر قطره را به آرامی سوراخ می کنند تا اجازه دهند که ماده حساسیت زا به زیر پوست نفوذ کند. بعد از حدود 15 دقیقه، یک واکنش موضعی در این محل می تواند رخ بدهد که همانند گزش یک حشره است و قرمز بوده و معمولاً هم دارای خارش می باشد. خود فرو کردن سوزن به داخل پوست، دردناک نمی باشد و فقط به صورت یک خراش است اما خارش آن می تواند خیلی شدید بوده و حدود نیم یا یک ساعت طول بکشد.

اندازه واکنش (یعنی اندازه قرمزی دور محل تزریق قطره) را می توان برای هر ماده حساسیت زایی اندازه گیری نمود که این کار می تواند نه فقط حساس بودن شما به آن ماده را نشان دهد بلکه می تواند بگوید که چقدر شما به فلان ماده خاص حساسیت دارید. گاهی اوقات از این اطلاعات می توان در درمان بیمار نیز استفاده نمود زیرا با این اطلاعات می فهمیم که از چه موادی باید دوری و پرهیز نماییم و چه موادی برای ما مشکلی ایجاد نمی کنند.

اشکال کار اینجا است که واکنشهای کوچک ممکن است خیلی هم مهم نباشند و بیماران نباید در مواجهه با چنین موادی واهمه داشته باشند. من بیماران بسیاری را دیده ام که فقط به خاطر یک آزمایش خفیف مثبت پوستی به رژیم های غذایی خیلی سخت و غیر لازمی پناه برده اند که هیچ کمکی هم به درمان آسم آنها نمی کند.

آسم شکننده (Brittle)

آسم شکننده نوع نادری ازآسم می باشد. بیماران مبتلا به آسم شکننده، دچار حملات شدید و ناگهانی آسم، حتی در مواقعی که به نظر می رسد آسم آنها بخوبی کنترل شده است می گردند. بعضی از این بیماران قبلاً دچار سابقه آسم بوده اند و اکنون دوباره حملات آسم آنها شروع شده است و پزشک نیز به سختی می تواند آن را کنترل نماید. چنین بیمارانی را در بیمارستان بستری می نمایند، زیرا خطر مرگ بر اثر آسم در این افراد زیاد می باشد.

به نظر می رسد که آلرژی یا حساسیت در این بیماران بسیار شایع می باشد و گاهی اوقات حملات آسم آنها به علت استنشاق یا خوردن چیزی که به آن حساسیت دارند ایجاد می شود.

آسم حساس به آسپیرین

حساسیت به آسپرین در پنج درصد بیماران بزرگسال مبتلا به آسم دیده می شود، اما در کودکان بسیار نادر می باشد. اغلب این بیماران در آزمایش حساسیت پوستی نسبت به مواد حساسیت زا چیزی را نشان نمی دهند (آزمایش منفی). این بیماران ممکن است دچار پولیپ های بینی نیز باشند. اگر شما جزو چنین بیمارانی هستید، باید از مصرف آسپرین و داروهایی که حاوی آسپرین و یا مشابه آن هستند مثل ایبوپروفن(بروفن)،دیکلوفناک سدیم،ایندومتاسین ومنفامیک اسیدپرهیزنمایید. بیمارانی که دچار آسم حساس به آسپرین هستند ممکن است بر اثر مصرف چنین داروهایی، جان خود را از دست دهند.

در این بیماران نیز می توان از روش حساسیت زدایی استفاده نمود. حساسیت زدایی برای بیمارانی که به آسم حساس به آسپرین مبتلا هستند با استفاده از مقادیر خیلی کم آسپرین به صورت خوراکی و در بیمارستان انجام می شود و در طی این مدت، آزمایشهای تنفسی متعددی به مدت چند ساعت بعداز هربار مصرف آسپرین صورت می گیرد. این کار مدت زمانی طول خواهد کشید اما انجام آن، ارزشش را دارد.

آسم شبانه

آسمهایی که در هنگام شب اتفاق می افتد را به صورت نوع خاصی از آسم در نظر می گیرند. درحقیقت بیدار شدن از خواب در نیمه های شب به خاطر آسم،نشان دهنده کنترل بد آسم در چنین افرادی می باشد و ممکن است در هر فردی با هر نوع آسمی ایجاد شود. در اکثر موارد، با درمان مناسب می توان بر این مشکل غلبه کرد اما در بعضی از بیماران، این کار به سختی انجام می شود.

در چنین بیمارانی، برگشت اسید معده به سمت مری (ترش کردن) در هنگام خوابیدن و شب ممکن است باعث تحریک سینه و بروز حملات آسم شود و لازم است که این مشکل معده آنها نیز درمان شود. بعضی از داروها مثل تئوفیلین ها و اسپری های گشاد کننده برونش ها، اغلب در کنترل و درمان علایم آسم شبانه مفید خواهند بود.

 

آسم ورزشی

2-1- آسم ورزشی چیست؟

بسیاری از کودکان مبتلا به آسم به دلیل بروز علائم در حین بازی و ورزش توسط والدین و یا مربیان آموزشی از ورزش منع می شوند، در حالی که ابتلا به آسم هیچگونه مانعی برای شرکت بیمار در فعالیت های ورزشی نمی باشد و بسیاری از ورزشکاران حرفه ای موفق، مبتلا به آسم یا آسم ورزشی بوده اند. از جمله 11٪ از اعضاء تیم ملی آمریکا (67 نفر از 597 ورزشکار) در المپیک سال 1984 به آسم یا آسم ناشی از ورزش مبتلا بودند و در این میان، 41 نفر به افتخار اخذ مدال نایل شدند که این نسبت موفقیت حتی بیشتر از افراد غیر مبتلا بود. همچنین 3/17٪ ورزشکاران آمریکایی شرکت کننده در المپیک زمستانی 1998 دچار آسم ناشی از ورزش بوده اند. از آنجا که یکی از اهداف درمان بیماران مبتلا به آسم بازگرداندن ایشان به زندگی طبیعی است و از شاخص های مهم موفقیت در درمان بیمار دچار آسم، حفظ روحیه فرد و حضور موفق وی در عرصه زندگی طبیعی می باشد، لذا منع کودک از ورزش و فعالیت بدنی نه تنها تاثیر مثبتی در کنترل و پیشگیری از بروز بیماری ندارد، بلکه می تواند به دلیل وارد آوردن استرس بر بیمار باعث تشدید علائم و عدم موفقیت درکنترل بیماری شود.ازطرف دیگردرصد قابل توجهی از ورزشکاران بدون هیچگونه سابقه ای از بیماری آسم، در حین فعالیت ورزشی دچار علائم تنفسی شبیه به‌بیماران آسمی می گردند،که به‌مجموعه این‌علائم آسم‌ورزشی گفته می  شود. البته از آنجا که این اختلال منحصر به مبتلایان آسم نیست و در قسمتی از افراد طبیعی هم مشاهده می گردد، بسیاری از پزشکان استفاده از واژه برونکواسپاسم ناشی از ورزش را مناسب تر می دانند.

آسم ناشی از ورزش در برگرداندن فارسی آسم ورزش زاد و یا آسم ورزشی نیز ترجمه شده است که دراین گفتار آسم ورزشی بکار رفته است. برخورد با این اختلال مستلزم داشتن اطلاعات کافی در مورد علائم، عوامل ایجاد کننده، پاتوفیزیولوژی بیماری و چگونگی کنترل و پیشگیری از این بیماری است.

2-2- تعریف، شیوع و بروز بیماری

آسم ورزشی یک تابلوی بالینی از بیماری آسم است و بنابراین به شکل انسداد و تنگی راه های هوایی ظاهر می شود و سبب بروز علائم بیماری آسم به دنبال فعالیت جسمانی و ورزش می گردد. همانند سایر بیماری های آلرژیک شیوع این بیماری نیز با تغییرات ایجاد شده درشیوه زندگی و ازدیاد آلودگی هوا در سال های اخیر افزایش یافته است. شیوع آسم ورزشی در جمعیت های مختلف و در بیماران مبتلا به آسم متغیر گزارش شده و این به علت تفاوت شدت فعالیت بدنی، نوع ورزش، مدت فعالیت ورزشی و شرایط آب و هوایی است که فرد در آن به فعالیت ورزشی می پردازد. همچنین روش بررسی و تشخیص آسم ورزشی نیز در این تفاوت نقش دارد. به طور کلی در 90-50٪ بیماران مبتلا به آسم علائم بالینی آسم ورزشی دیده می شود. وی شیوع واقعی بیماری در این بیماران نزدیک به 100٪ می باشد. از طرف دیگر 20-10٪ ورزشکارانی که آسم ورزشی ثابت شده دارند، هیچگونه سابقه ای از بیماری آسم نمی دهند. این شیوع در جمعیت عادی کمتر از افراد ورزشکار می باشد. تفاوت میزان شیوع آسم ورزشی در افراد به ظاهر سالم علاوه بر مورد فوق به نحوه غربالگری مبتلایان هم ارتباط دارد. 15-12٪ افراد غیر انتخابی در صورت استفاده از تست ورزش، مبتلا به آسم ورزشی می باشند، در حالی که در بررسی بالینی براساس بروز حداقل یک و یا دو علامت پس از فعالیت به ترتیب 48٪ و 35٪ افراد دچار آسم ورزشی هستند. شیوع آسم ورزشی در مبتلایان به سایر بیماری های آلرژیک نیز بیش از جمعیت عادی می باشد. شیوع این بیماری در مبتلایان به رینیت آلرژیک و بیماران آتوپیک غیر آسماتیک حدود 50-40٪ است. بیماری در کلیه سنین دیده می شود، ولی کودکان در سنین اولیه مدرسه (دبستان) بیشتر مبتلا می گردند. نسبت ابتلا مذکر به مونث در سنین کودکی دو به یک ولی در بزرگسالی برابر
می باشد. در بررسی تصادفی کودکان بی علامت، شیوع آسم ورزشی معادل 7٪ به دست آمده است. به خاطر داشتن این مساله حائز اهمیت می باشد که برخی کودکان مبتلا به آسم ورزشی از ورزش و بازی پرهیز می کنند و والدین و معلمین هرگز تشخیص نمی دهند که این افراد مبتلا به آسم ورزشی هستند، چرا که کودکان یا نشانه های خود را گزارش نمی کنند یا از فعالیت های مسبب آن احتراز می نمایند. بنابراین روشن کردن تشخیص آسم ورزشی و به خصوص جدا کردن آن از سایر علل ایجاد تنگی نفس فعالیتی ضروری است. مطالعات نشان داده شده که 29٪ ورزشکاران دانش آموز مقاطع راهنمایی و دبیرستان به هنگام فعالیت دچار کاهش حجم باز دمی در اولین ثانیه می شوند که مترادف با تشخیص آسم ورزشی است، ولی همه این موارد لزوماً علامت دار نیستند.

از سوی دیگر، آسم ناشی از ورزش یکی از شایع ترین مشکلات طبی در ورزشکاران است و به همین جهت یک پزشک تیم به طور مکرر با آن مواجه می شود. اگرچه شیوع واقعی آسم ورزشی در ورزشکاران نامشخص است، ولی شیوع بسته به نوع ورزش از 12٪ در میان بازیکنان بسکتبال تا 55٪ در بین اسکی بازان استقامتی متغیر گزارش شده است. بر اساس نوع ورزش و معیارهای تشخیصی مورد استفاده، به نظر می رسد شیوع آسم ورزشی در ورزشکاران حرفه ای بسیار بالاتر از آن چیزی است که در ابتدا تشخیص داده می شود و ممکن است بین 50-10٪ متغیر باشد.

2-3- گروه های در معرض خطر

در صورت عدم رعایت اصول پیشگیری، تقریباً همه بیماران مبتلا به آسم دچار آسم ورزشی نیزمی شوند.علاوه بربیماران آسماتیک، مبتلایان به سایر بیماریهای آلرژیک، تب یونجه و آتوپی نیز در معرض خطر ابتلا به آسم ورزشی هستند. سایر بیماریهای تنفسی از قبیل دیسپلازی رویوی و سیستیک فیبروزیس نیز امکان ابتلا به آسم ورزشی را افزایش می دهند. در بین افراد سالم که سابقه ای از ابتلا به آسم یا بیماریهای آلرژیک ندارند، نیز آسم ورزشی دیده یم شود که این میزان حدود 10٪ می باشد.

2-4- عوامل زمینه ساز

عوامل مختلفی وجود دارند که باعث بروز علائم آسم ورزشی در فرد مستعد به بیماری می شوند. عوامل موثر بر ظهور و شدت حملات را می توان در سه دسته بررسی نمود:

الف – سط کنترل آسم:

آسم در غلب موارد قابل کنترل است. کنترل خوب آسم بدین معنا می باشد که فرد حتی به هنگام ورزش بی علامت باقی بماند. برای رسیدن به این سطح کنترل، تدابیر درمانی مناسب چاره ساز خواهد بود.

افرادی که در فالیعت ورزشی فردی و گروهی دچار حملات مکرر می شوند، نباید تا زمان کنترل مناسب بیماری به این ورزشها بپدارند. تحمل ورزشی در واقع معیار بسیار خوبی از وضعیت کنترل آسم است. گاهی تغغییر در دوز و نوع داروها به ویژه در موارد فعالیت ورزشی مکرر و مخ باشند:

ب – عوامل محیطی و جسمانی:

این عوامل می توانند در ظهور یا شدید علائم دخلیل باشند:

1.  آب و هوای کی
2.  رطوبت کم (استنشاق هوای سرد و خشک قولی ترین محرک برای ایجاد آسم ورزشی محسوب می شود و بناربراین در هوای سرد و خشک زمستان در محیط روباز برای این افراد مناسب نمی باشد.
3. ذارت معلق و آلاینده های هوا: از میان این آلاینه ها دی اکسید گوگرد، دی اکسید  نیتروژن و ازون نقش مهمتری دارند.

ورزش رسیدن ماده آلاینده را با تنفس دهانی افزایش می دهد. در حالت عادی تنقس عمدتاً از طریق بینی انجام می شود و مواد آلاینده و آلرژین توسط مژک های بینی پلایش می شوند ولی در هنگام ورزش به علت نیاز بیشتر به اکسیژن تنفس بصورت مخلوط از طریق بینی و دهان انجام می شود و هوای استنشاقی از طریق دهان کمتر پالایش شده و حاوی ذرات آلاینده و آلرژن بیشتری می باشد. همچنین میزان نیاز بدن و به خصوص عضلات به اکسیژن در حین ورزش افزایش می یابد به طوری که این میزان در ورزشهای قدرتی و سرعتی در زمان کوتاه به 200 لیتر در دقیقه
می رسد. این افزایش میزان تهویه نیز باعث افزایش رسیدن تعداد مواد محرکت و آلرژن به برونش ها و مجاری هوایی اتنهایی می شود. رشته های تحریکی آوران در پاسخ به محرکت های موجود در هوا زمینه ساز انقبا برونشی می شوند. ممکن است یک اثر هم افزایی بین دی اکسید گوگرد هوای سرد در زمینه سازی برونکواسپاسم وجود داشته باشد.

در اکسید گوگرد آلاینده اصلی دخیل در تشکیل آئروسل های اسیدی است. بیماران مبتلا در برابر دی اکسید گوگرد تقریباً ده برابر حساس تر از افراد غیر مبتلا هستند و بنابراین تنگی راه هوایی یا انقباض برونش ها را، حتی متعاقب مواجهه مختصر (5-2 دقیقه ای) با دی اکسید گوگرد تجربه می کنند. با این اوصاف اکثر بیماران آسمی تنا در صورتی که به هنگام مواجهه با دی اکسید گوگرد ورزش کنند، در مقابل در صورتی که به هنگام مواجهه با دی  اکسید گروگرد ورزش کنند، در مقابل دی اکسید گوگرد واکنش نشان می دهدند. دی اکسید گوگرد باعث تنگ شدن راه هوایی از طریق آغاز رفلکسی می شود که به تحریک کولینرژیک عضله صاف راه هوایی منتهی
می گردد. اثرات دی اکسید گوگرد احتمالاً از طریق ترشح هیستامین از ماست سل ها صورت می پذیرند.

خطر مواجه بیماران مبتلا به آسم با دی اکسید گوگرد با غلظت ppm 4/0 یا بالاتر که برای القاء تنگی برونش کافی است، بسیار کم می باشد. ولی در صورت همراهی با افزایش میزان تهویه (مثلاً در حین ورزش) احتمال این مواجهه وجود دارد. معهذا، تنها 5-2 دقیقه مواجهه با این میزان لازم است تا انقباض برونش، ویزینگ یا احساس سفتی در سینه ایجاد می شود که این علائم در اغلب بیماران مبتلا به آسم به قدری شدید هستند که مستلزم مصرف دارو می باشند. واکنش سریعاً به حداکثر می رسد و پس از 10-5 دقیقه مواجهه دیگر بدتر نمی شود. مقدار زیادی از دی اکسید گوگرد استنشاقی در معابر دهان وبینی برداشته می شوند، چرا که این گاز در سطح مرطوب راه های هوایی، به ویژه بینی کاملاً محلول است. به طور معمول درصد بسیار کمی (2-1٪) از این گاز در افراد در حال استراحت که از طریق بینی تنفس می کنند، به نای می رسد. در هنگام ورزش جریان هوای دمی افزایش می یابد و زمان برای جذب گاز کاهش پیدا می کند و بر میزان تنفس دهانی افزوده می شود. زمانی که جذب دی اکسید گوگرد کمتر شود، طبعاً این ماده بیشتر به راه های هوایی تحتانی می رسد که همین امر به افزایش انقباض برونش ها منجر می گردد. اگر در فردی احتمالاً به خاطر رینیت آلرژیک احتقانی، مقاومت بینی در برابر جریان هوا زیاد باشد که این امر در بسیاری از مبتلایان به آسم مشاهده می شود،تنفس دهانی بیشتر می گردد و مواجهه با دی اکسید گوگرد افزایش می یابد.

تنگی برونش حاصل از دی اکسید گوگرد به طور معمول کوتاه مدت است. در افراد مبتلا به آسم خفیف، بهبود خودبخود معمولاً در مدت کمتر از یک ساعت رخ می دهد. با این وجود اگرمواجهه با دی اکسید گوگرد مجدداً درسه ساعت بعد رخ دهد، واکنش فرد معمولاً  بسیار خفیف تر از بار اول خواهد بود.

افراد مبتلا به آسم، به خصوص آنها که به صورت روتین برای کنترل نشانه های آسم از دارو استفاده می کنند، اغلب به هنگام مواجهه با ازون بیش از افراد غیر مبتلا دچارکاهش حجم بازدمی دراولین ثانیه(FEV)ومقاومت راه هوایی می شوند. همچنین افراد مبتلابه آسم درهنگام مواجهه باازون، واکنش های التهابی بیشتری را درراه های هوایی‌تجربه می کنند.این واکنشها شامل افزایش مقادیرمدیاتورهای التهابی (انترلوکین 8) و ازدیاد سلولهای التهابی (نوتروفیل ها و ائوزینوفیل ها) هستند. داروهایی نظیر ایبروپروفن و ایندومتاسین (مهار کننده های مسیر سیکلواکسیژناز) حداقل تا حدی از اثر ازون بر تست عملکرد ریوی و نشانه های تنفسی ممانعت می کنند.

دی اکسید نیتروژن در مقادیر بسیار بالا اثراتی را در افراد مبتلا به آسم به صورت افزایش پاسخ دهی راه های هوایی برجای می گذاردکه پیامد اصلی آن افزایش واکنش نسبت به آلرژن های استنشاقی است.

4) آلرژن های استنشاقی براین اساس‌وضعیت بیمار ممکن است درفصل های مختلف تغییر کند و به ویژه در زمان های گرده افشانی گیاهان تشدید شود.

5) گرد و غبار

6) مورد محرک

7) عفونت های تنفسی

8) خستگی

9) بیش تمرینی

10) استرس های هیجانی

11) اجرای برنامه ورزشی

برنامه های ورزشی نیز ممکن است زمینه ساز آسم ورزشی شود که در بخش های بعدی بررسی می شود.

 

اثر ورزش در بهبود و درمان آسم

3-1- آیا افراد مبتلا به آسم قادر به ورزش هستند؟

بیماران مبتلا به آسم باید فعالیت ورزشی خود را با رعایت اقدامات پیشگیرانه حفظ کنند، در ضمن از فعالیت ورزشی ناگهانی پرهیز کنند و چنانچه حین ورزش سنگین حمله حاد آسم رخ دهد بیمار باید سریعاً بنشیند و استراحت کند، مقدار اندکی آب گرم نوشیده و از گشاد کننده های استنشاقی استفاده کند.

با درمان صحیح، افراد مبتلا به آسم ناشی از ورزش می توانند در هر ورزشی شرکت کنند هرچند برای این افراد برخی از ورزش ها مناسب تر است. ورزش هایی که درآنها دوره‌های فعالیت به صورت متناوب‌صورت می‌پذیرد(مثل شنا، ژیمناستیک، بیسبال، کشتی، گلف، پیاده روی، دوچرخه سواری تفریحی، دو و میدانی به صورت کوتاه مدت و اسکی در سراشیبی) کمتر باعث ایجاد علایم آسم می گردند.

در میان ورزشکاران مبتلا به آسم ناشی از ورزش کسانی بوده اند که موفقیت های قابل توجهی به دست آورده اند: کورت گروت (شناگر و صاحب مدال المپیک)، جکی جوینر- کرسی (صاحب مدال المپیک در دو میدانی)، گرگ لوگانیس (صاحب مدال المپیک در شیرجه) و حکیم اولاجوون (بسکتبالیست NBA) حتی بنا بر اعلام آکادمی آلرژی، آسم و ایمونولوژی آمریکا از هر 6 ورزشکار المپیکی یک نفر به آسم ناشی از ورزش مبتلا است.

جالب است بدانید که شنا حتی آثار مثبت بسیاری برای مبتلایان به آسم دارد. محیط گرم و مرطوب، انقباض عضلات بالای بدن و وضعیت افقی بدن در حین شنا همگی می توانند به حرکت موکوس از قاعده ریه به بالا کمک کنند.

3-2-  ورزش و آسم

بعضی از ورزش ها خطر بالاتری برای ایجاد علائم بیماری ایجاد می نمایند و بر این مبنا ورزش ها به دو دسته تقسیم می شوند:

الف) ورزش های آسموژنیک:

این ورزش ها شامل دوی استقامت، دوچرخه سواری، بسکتبال، فوتبال آمریکایی، راگبی، هاکی روی یخ، اسکیت روی یخ و اسکی می باشند.

ب) ورزش هایی که با خطر کمتر بروز آسم همراه هستند:

شامل شنا، شیرجه، دوی سرعت، بوکس، کاراته، تنیس، هندبال، راکت بال، ژیمناستیک، گلف، فوتبال، بیس بال، کشتی و واترپلو می باشند.

دو راه برای جلوگیری از آسم با استفاده از ورزش وجود دارد. این دو راه به شرح زیر می باشد:

1.  شرکت در فعالیت هایی که احتمال ایجاد آسم در آنها کم است مثل: شنا کردن در محیط گرم و مرطوب یا ورزشهای کوتاه مدت مثل وزنه برداری و بیس بال. ضمناً شدت ورزش باید در حدی باشد که فرد بیمار بتواند در حین ورزش از طریق بینی براحتی نفس بکشد و مدت زمان گرم شدن را حدود 15-10 دقیقه با شدت کم انجام دهد. دویدن در هوای آزاد و سرد مناسب نیست مگر اینکه با ماسک انجام شود. که هوای استنشاقی گرم و مرطوب شود.
2.  استفاده از دارو قبل از ورزش مثل تباآدرنرژیک ها  سالتبامول (2 پاف، 2 بار در روز) یا استفاده از البونترول 2 تا 6 پاف و حدود 15 دقیقه قبل از ورزش.

درمجموع هرچه شدت ورزش بیشتر باشد برونکواسپاسه حاصله نیز وخیم‌تر خواهد بود. صرف تلاش با درصد بالای ظرفیت هوازی، موجب افزایش بروز آسم می گردد. در بعضی مطالعات مدت ورزش تا 5/1 ساعت بر بروز آسم ورزشی بی تاثیر گزارش شده است. با این توصیف تا یک نقطه خاص، شدت آسم ورزشی متناسب با طول مدت ورزش تغییر می کند، ولی بعضی از ورزشکاران در می یابند که در صورت ادامه فعالیت ورزشی، حتی بعد از ایجاد علائم می توانند برونکواسپاسم را پشت سر بگذارند.

3-3- نحوه ورزش برای بیماران آسمی

همه جلسات تمرین باید با دوره گرم کردن شروع شود و تا جایی که فرد عرق خفیفی کند ادامه یابد که می تواند با قدم زدن شروع شده و به دو آهسته ختم شود. سپس حرکات کششی برای گروه های مختلف عضلات انجام شود. فعالیت باید با شدت کم شروع شده و به تدریج افزایش یابد تا درجه آمادگی فرد بهبود پیدا کند. فعالیت باید گروه عضلات بزرگ را در بر گیرد مانند قدم زدن، دویدن آهسته، دویدن معمولی، دوچرخه سواری و بازیهای مختلف ورزشی.

تعداد جلسات، مدت ورزش، نوع ورزش و شدت آن به قرار زیر توصیه شده است:

* تعداد جلسات

حداقل سه جلسه در هفته که بهتر است یک روز در میان باشد.

* مدت ورزش

با حداقل 10 دقیقه یا مدت زمانی که فرد راحت است شروع می کند و بعد 4-2 دقیقه در هفته اضافی می کند تا به 20 تا 60 دقیقه ورزش راحت برسد.

* نوع ورزش

راه پیمایی، شنا و دوچرخه سواری برای  ورزش توصیه می شود. افراد آسمی باید در هوای مرطوب و گرم ورزش کنند. همچنین، کار با وزنه هم برای آنها توصیه
می شود.

* شدت ورزش

از میزان تنگی نفس (dyspnea Rating) متوسط تا شدید و از RPE 6-3 استفاده
می شود. هنگام کار با وزنه باید از وزنه سبک که بتوان تا بار آنرا برداشت استفاده نمود و این کار را تا بار برای هر گروه از عضلات انجام داد.

3-4- ورزش ها و تمرینات موثر

به طور کلی ورزش های هوازی نسبت به ورزش های بی هوازی بیشتر باعث ظهور حمله آسم ورزشی می شوندکه علت آن نیاز بیشتر به تهویه درحین فعالیت می باشد.

بعضی از محققین پیشنهاد نموده اند در ورزشکارانی که به فعالیت در رشته های با خطر بالای ظهور آسم می پردازند (مانند اسکیت روی یخ، اسکی سرعت، اسکی و استقامتی)، غربالگری با استفاده از اسپیرومتری قبل و بعد از ورزش صورت پذیرد که این موضوع در فعالیت های حرفه ای ورزشی منطقی به نظر می رسد.

3-4-1- تمرینات موثر برای تقویت عضلات بازدمی

تمرینات زیر نیز برای تقویت عضلات بازدمی مورب داخلی و خارجی و راست شکمی توصیه می شود:

1.  به حالت دمر به روی یک نیمکت دراز بکشید و تنه خود را به سمت انتهای آن بکشید و تلاش کنید تا تنه خود را از روی نیمکت به زمین نزدیک کنید. به حالت اول برگردید و حرکت را 7 مرتبه در 2 نوبت تکرار کنید.
2. با پاهای باز بایستید و دستهای خود را به 2 طرف باز کنید. بدن خود را به یک طرف و سپس به طرف دیگر بچرخانید حرکت را 20 تا 30 ثانیه در 2 نوبت تکرار کنید.
3.  به حالت طاق باز بر روی زمین دراز بکشید و سر و شانه ها را در حدود 10 تا 12 سانتیمتر از زمین بلند کنید و سپس به حالت اول برگردید و تمرین را 10 مرتبه در 2 نوبت صبح و شب تکرار کنید.

3-4-2- دستورالعمل های تمرین با وزنه برای بیماری ریوی

مهمترین فاکتور در این بیماران سطح اشباع اکسیژن خون می باشد. کسانی که خونشان از کسیژن اشباع نیست نباید در این نوع ورزشها شرکت کنند مگر اینکه از اکسیژن استفاده کنند. این افراد کسانی هستند که FEV1 کمتر از 50٪ و Pao کمتر از 55 میلی متر جیوه و اکسیژن اشباع خون (SaO₂) کمتر از 85٪ دارند. ضمناً بیمارانی که دارای مسائل زیر هستند نباید تمرینات ورزشی با وزنه انجام دهند.

• نارسایی احتقانی قلب
• آرتیمی قلبی کنترل نشده
• بیماری های دریچه ایی شدید
• ظرفیت هوازی کمتر از MET 5

به هنگام بلند کردن وزنه ها، در تمرین چرخشی استفاده از وزنه های با وزن متوسط با تکرار حرکات زیاد جهت کاهش عوارض احتمالی عروق کوچک (microvascular) ناشی از ازدیاد فشار خون، توصیه میشود. تمرین چرخشی حرکت کردن از یک تمرین ورزشی به دیگری با ثابت بودن حرکات موزون همراه است. این باعث مقاومت و قدرت عضله خواهد شد. برای کنترل فشار خون و پیشگیری از بالا رفتن پس بار قلب، باید حرکات ترکیبی ایزومتریک یا ایستا به حداقل برسد و هنگام بلند کردن وزنه بازدم در فشار آوردن انجام گیرد و از وزنه ای استفاده شود که بتوان بدون توقف کردن در نیمه دامنه حرکت برداشته شود.

استفاده از نوع وسایل کار با وزنه بستگی به توانائیها و علاقه بیمار دارد. ماشینهای وزنه و وزنه های آزاد میتواند وقتی بیمارتوانایی پیوستن به باشگاه یامرکز بدنسازی دارد استفاده شود. ورزش وزنه برداری که میتواند در خانه انجام شود در کتاب دستورالعمل دیابت نشان داده شده است.

3-4-3- یوگا

استفاده از ورزش یوگا و روشهای درمانی آرام ساز باعث کاهش استرس و کنترل آسم در افراد مبتلا به این بیماری می شود.

یوگا باتاثیر بر فعالیت ریوی و بهبود ظرفیت وعملکرد ریوی،افزایش قدرت ماهیچه‌ای تنفسی و اسکلتی بیماران باعث تنفس بهتر و درمان آسم می شود. یوگا در سطوح داخلی و خارجی مجرای تنفسی اثر می گذارد بدون اینکه سن و یا شرایط دیگری مانع آن شود. بسیاری از بیماران آسمی با استفاده از این ورزش موفق شده اند وابستگی خود را به دارو به میزان زیاد یا بطور کامل قطع کنند.

تشویق والدین به ماساژ بچه های مبتلا به آسم فواید زیادی هم برای کودکان و هم برای والدین دارد. ورزش یوگاه بر سه اصل انجام حرکات ورزشی آرام، تمرینات تنفس یا جذب نیروی زندگی به کمک تنفسهای یوگا و تمرکز و کنترل ذهن از طریق مراقبه، بسط و سکون استوار است. انجام روزانه تمرینات تنفسی و تمرکز فکری در یوگا باعث آرامش روح و کاهش استرس و پیشرفت سلامتی جسم و روح انسان
می شود. آسم بیماری تنفسی و یک بیماری شایع است که توسط فاکتورهای زیادی تحت الشعاع قرارمی گیرد.درهنگام آسم یکسری‌تشنجات درنایچه به وقوع می پیوندند که در نتیجه سفتی و گرفتگی را در مجرای تنفسی بوجود می آورد.

3-5- بازیهای پیشنهادی برای کودکان مبتلا به آسم

برای کودکانی که مبتلا به آسم هستند بازیهایی توصیه می کنیم که به کنترل بازدم و تنفس دیافراگمی کمک می کند.

1.  یک بادکنک را به هوا پرتاب کنید و در حالیکه بادکنک به سمت پایین می آید از کودک بخواهید تا به طور آهسته شروع به سوت زدن کند و این کار را تا زمانی که بادکنک به زمین تماس پیدا کند، ادامه دهد. 2-2 نفر در 2 طرف یک میز قرار بگیرند و یک توپ تنیس روی میز را در وسط میز بگذارید و از آنها بخواهید تا توپ را با فوت کردن به طرف دیگری هدایت کند.
2. چند نفر در اطراف یک میز حلقه بزنند و تلاش کنند تا یک بادکنک را در وسط میز قرار دارد با فوت کردن به خارج از میز پرتاب کنند فردی که بادکنک به طرف او فرستاده شد نیز باید از این کار جلوگیری کند و اجازه ندهد تا بادکنک از طرف او خارج شود.

باید همیشه یک اسپری باز کننده برونش طی فعالیت ورزشی در دسترس بیمار آسمی باشد تا در صورت نیاز از آن استفاده نماید.

 

منابع

1- ورزش و بیماری های آلرژیک نوشته دکتر وحید ضیائی

2- ورزش و درمان بیماری ها تالف پریان سی لئوتولتز و اگنا سیوریپول

3- راهنمای پزشکی خانواده، آسم تالیف پروفسور جان آیرز

4- dears MR. the definition & diagnosis of a sthma

5- ltorms WW, Joyner DM. Update on exercise- induced asthma.